Đề bài: Phân tích Hồn Trương Ba da hàng thịt
Mở bài Hồn Trương Ba da hàng thịt
Trong làng kịch nói phong phú của Việt Nam, có lẽ ai cũng biết đến nhà soạn kịch Lưu Quang Vũ – một hiện tượng vô cùng đặc biệt của sân khấu kịch trường của những năm tám mươi của thế kỉ XX. Tuy có tài ở nhiều lĩnh vực khác nhau như viết truyện ngắn, soạn kịch, làm thơ và vẽ tranh… nhưng ông đã được xem như là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt nam hiện đại. Trong nhiều những vở kịch của Lưu Quang Vũ, đáng chú ý nhất hẳn chính là vở “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”. Bằng nghệ thuật xây dựng tinh tế nội tâm độc đáo, cảnh VII thì đoạn cuối của vở kịch đem đến cho người đọc rất nhiều những vấn đề tư tưởng sâu sắc qua nhân vật Trương Ba trong thân xác của anh hàng thịt.
Thân bài Hồn Trương Ba da hàng thịt
Hồn Trương Ba, da hàng thịt là vở kịch đã được Lưu Quang Vũ viết vào năm 1981, công diễn ra cho đọc giả lần đầu tiên năm 1984, sau đó được đi diễn lại rất nhiều lần ở trong và ngoài nước. Từ chính những cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã xây dựng lại được thành một vở kịch nói hiện đại và cũng lồng vào trong đó nhiều triết lí nhân văn về cuộc đời và con người. Ở trong tác phẩm, Trương Ba là một ông lão đã sắp gần sáu mươi, thích làm trồng vườn, yêu quý cái đẹp, tâm hồn thì thanh nhã, đặc biệt rất giỏi đánh cờ.
Chỉ vì sự tắc trách cầu toàn của Nam Tào đã gạch nhầm tên mà Trương Ba bị chết oan. Theo lời khuyên và bày mưu của “tiên cờ” Đế Thích, Nam Tào cùng với Bắc Đẩu đã “sửa sai” bằng cách cho hồn Trương Ba được tiếp tục sống nhờ trong thân xác của anh hàng thịt mới chết ở gần nhà. Nhưng điều đó lại vô tình đưa Trương Ba lâm vào một nghịch cảnh khi linh hồn mình phải trú và người khác.
Do phải sống tạm bợ và phải lệ thuộc, Trương Ba dần đã bị xác hàng thịt làm mất đi bản chất trong sạch, ngay thẳng cương trực của mình. Ý thức được rõ điều xấu đó, Trương Ba đã bị dằn vặt, đau khổ và quyết định chống lại bằng cách tách ra khỏi thân xác anh xác thịt. Qua nhiều những cuộc đối thoại của Trương Ba, tác giả dần tạo nên được một mạch truyện dẫn dắt cho người xem hiểu sâu sắc hơn về Trương Ba.
Có thể nói Trương Ba đã bị chết một cách vô lí oan nghiệt , ai cũng đều biết rằng cái chết của Trương Ba là do sự vô tâm và tắc trách cầu toàn của Nam Tào. Nhưng chính cái sự sửa sai của Nam Tào và Bắc Đẩu theo lời khuyên của Đế Thích nhằm muốn trả lại sự công bằng cho Trương Ba lại đẩy Trương Ba lâm vào một nghịch cảnh vô lí hơn là linh hồn mình phải trú nhờ trong thể xác của kẻ khác.
Do phải sống nhờ trong thể xác của anh hàng thịt, hồn Trương Ba đành phải ngậm ngùi chiều theo một số nhu cầu hiển nhiên của xác thịt. Linh hồn nhân hậu và trong sạch cùng với bản tính ngay thẳng của Trương Ba xưa kia, nay chỉ vì phải sống mượn, chắp vá tạm bợ và lệ thuộc nên chẳng những đã không thể sai khiến được xác thịt vốn dĩ thô phàm của anh hàng thịt mà trái lại còn bị cái xác thịt ấy điều khiển những suy nghĩ thói quen . Đáng sợ hơn chính là linh hồn Trương Ba dần dần bị nhiễm độc bởi cái tầm thường của chính từ xác thịt anh đồ tể.
Hồn Trương Ba đang ở trong cái tâm trạng cùng cực bức bối và đau khổ .Hồn bức bối bởi không thể nào thoát ra được khỏi cái thân xác mà hồn đã cảm thấy ghê tởm. Hồn đau khổ dằn vặt bởi mình không còn là mình nữa. Trương Ba bây giờ đã vụng về, thô lỗ và đã phũ phàng hơn rất nhiều .
Hồn Trương Ba cũng càng lúc càng rơi sâu vào trạng thái đau khổ cùng với tuyệt vọng.Ý thức được điều đó linh hồn Trương Ba trởn nên dằn vặt, đau khổ và đã quyết định chống lại bằng cách tách ra khỏi thân xác anh hàng thịt để tồn tại độc lập, không hề muốn lệ thuộc vào thể xác. Xác hàng thịt biết rõ nhưng những cố gắng đó vốn chỉ là vô ích, đã cười nhạo linh hồn của Trương Ba, tuyên bố thẳng về cái sức mạnh âm u, đui mù ghê gớm của chính mình, ranh mãnh đẩy dồn hồn Trương Ba vào thế chiếu dưới đuối lí và hơn nữa đã ve vãn linh hồn Trương Ba thoả hiệp vì theo lí lẽ của xác anh hàng thịt là “chẳng còn cách nào khác đâu”, vì cả hai người “đã hoà vào nhau làm một rồi”.
Trước những “lí lẽ ti tiện” của xác anh hàng thịt, Trương Ba vô cùng tức giận , đã khinh bỉ và cũng đã mắng mỏ xác thịt hèn hạ nhưng đồng thời cũng đành phải ngậm ngùi thấm thía nghịch cành mà mình đã vô tình lâm vào, đành phải nhập trở lại vào xác thịt trong tuyệt vọng uất ức .
Hai hình tượng hồn Trương Ba và thân xác anh hàng thịt ở đây mang ý nghĩa ẩn dụ: Một bên là đại điện cho sự trong sạch, tượng trưng cho lòng nhân hậu và khát vọng sống thanh cao và xứng đáng với danh nghĩa con người và một bên là biểu hiện của sự tầm thường cũng như dung tục.
Nội dung của cuộc đối thoại xoay quanh chung một vấn đề giàu tính triết lí, thể hiện được cuộc đấu tranh dai dẳng giữa hai mặt tồn tại trong sâu bên trong một con người. Từ đó nói lên được khát vọng hướng thiện của con người và tầm quan trọng của việc tự mình ý thức, tự chiến đứng lên phản kháng thắng bản thân Màn đối thoại này cho thấy:
- Trương Ba được trả lại cuộc sống nhưng là một cuộc sống tủi nhục đáng hổ thẹn vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục ấy đang dần đồng hóa tính cách của mình .
- Không chỉ đừng lại ở khía cạnh đó, tác giả đã cảnh báo: “khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu cái dung tục sẽ ngự trị, sẽ thắng thế, sẽ lấn át và sẽ tàn phá những gì trong sạch, đẹp đẽ, cao quý trong con người”.
Màn đối thoại giữa hồn của Trương Ba với người thân: Không phải ngẫu nhiên mà tác giả không muốn đưa anh con trai thực dụng của Trương Ba vào trong cuộc đối thoại của Trương Ba với những người thân. Các cuộc đối thoại với vợ con dâu và cháu sẽ càng khiến cho Trương Ba đau khổ hơn.
Ông hiểu những gì mình đã và đang cũng như sẽ gây ra cho người thân là rất tệ hại mặc dù ông không hề mong muốn điều đó. Thái độ của người vợ trương Ba cùng con dâu và cháu gái trước sự biến đổi nhanh chóng và tha hoá của Trương Ba:
- Vợ Trương Ba buồn bã và đau khổ nhưng vốn có bản tính vị tha nên đã định nhường Trương Ba cho cô vợ của anh hàng thịt.
- Chị con dâu vốn cũng là người sâu sắc, chín chắn và biết phép tắc hiểu điều hơn lẽ thiệt. Chị cảm thấy thương bố chồng gặp phải trong tình cảnh trớ trêu. Chị cũng biết ông khổ tâm lắm, “khổ hơn xưa nhiều lắm”. Nhưng mà nỗi buồn đau trước tình cảnh của chính gia đình “như sắp tan hoang ra cả” khiến chị không thể nào bấm bụng mà đau, chị đã thốt thành lời từ chính cái nỗi đau đó: “Thầy bảo con: Cái bên ngoài là không đáng kể, chỉ có cái bên trong, nhưng thầy ơi, con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấy… mỗi ngày thầy một đổi khác dần, mất mát dần, tất cả cứ như lệch lạc, nhòa mờ dần đi, đến nối có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa…”.
- Trái lại thì cái Gái, cháu của Trương Ba thì phản ứng hết sức quyết liệt và dữ dội. Tâm hồn tuổi thơ vốn đã trong sạch, thì không thể chấp nhận sự tầm thường, dung tục nên quyết không chấp nhận của người ông đáng kính trong thể xác của anh hàng thịt thô lỗ. Cái Gái là cháu của ông giờ đây đã không cần phải giữ ý. Nó một mực chối bỏ tình thân đối với ông (tôi không phải là cháu ông… Ông nội tôi chết rồi).
Cái Gái yêu quý ông của nó bao nhiêu thì giờ đây nó không thể nào chấp nhận cái con người thô lỗ có “bàn tay giết lợn”, bàn chân “to bè như cái xẻng” đã làm “gãy tiệt cái chồi non”, “giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm” trong mảnh vườn của ông nội nó khi còn sống đã trồng . Nó hận ông vì ông đã chữa cái diều cho cu Tị mà làm gãy nát khiến cu Tị trong cơn sốt vẫn còn mê man cứ khóc, cứ tiếc và thốt cứ bắt đền.
Với suy nghĩ nó, “Ông nội đời nào thô lỗ, phũ phàng như vậy”. Nỗi giận dữ của cái Gái đã biến thành sự xua đuổi quyết liệt: “Ông xấu lắm, ác lắm! Cút đi! Lão đồ tể, cút đi!”. Tuy nhiên thì họ chỉ là những người dân thường bình thường , họ không thể giúp gì được gì cho tình trạng hiện tại của Trương Ba.
Tình huống kịch đã thúc đẩy Trương Ba phải lựa chọn và sau chính màn độc thoại nội tâm (hồn Trương Ba thách thức xác anh hàng thịt: “có thật là không còn cách nào khác?” và phản kháng quyết liệt: “Không cần đến cái đời sống do mày mang lại! Không cần!”). !”. Đây hẳn chính là lời độc thoại có tính chất để quyết định dẫn tới hành động châm hương gọi Đế Thích một cách vô cùng dứt khoát.
Màn đối thoại giữa Trương Ba cùng với Đế Thích: Gặp lại Đế Thích thì Trương Ba thể hiện một thái độ kiên quyết chối từ, nhất định không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo nữa và ông muốn được là mình một cách toàn vẹn nhất “Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được.Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”. Qua lời thoại này của từ chính nhân vật Trương Ba. Lưu Quang Vũ muốn gửi gắm vào trong đó một thông điệp: “Con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hoà. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thể xác phàm tục tội lỗi. Khi con người bị chi phối bởi những nhu cầu bản năng của thân xác thì đừng đỗ lỗi cho thân xác và tự an ủi, vỗ về mình bằng vẻ đẹp siêu hình của tâm hồn”.
Lúc đầu Đế Thích vô cùng ngạc nhiên nhưng khi hiểu ra thì khuyên Trương Ba hãy nên chấp nhận sự thật đó vì thế giới vốn đã không toàn vẹn, dưới đất và cũng như trên trời đều thế cả. Nhưng Trương Ba không hề chấp nhận với lí lẽ đó. Trương Ba thẳng thắn chỉ ra những sai lầm rõ ràng của Đế Thích: “Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác đã là chuyện không nên nay đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt.Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống thế nào thì ông chẳng cần biết”. Sống thực sự cho ra một con người quả thật không hề dễ dàng, đơn giản một chút nào . Khi mà p hải sống nhờ, sống gửi và sống chắp vá, khi đã không cònđược là mình thì cuộc sống ấy thật sự vô nghĩa.
Lòng tốt mà hời hợt thì chẳng thể đem lại được điều gì thực sự có ý nghĩa cho ai mà sự vô tâm còn tệ hại hơn, nó đẩy người khác phải đi vào nghịch cảnh, lấn thân vào bi kịch! Đế Thích lại định tiếp tục sửa cái sai của mình và của Tây Vương Mẫu bằng một giải pháp khác, tệ hại ít hơn là cho hồn của Trương Ba nhập vào trong xác cu Tị nhưng Trương Ba đã kiên một mực quyết từ chối, không chấp nhận cái cảnh phải sống nhờ sống giả tạo, mà theo ông là chỉ có thể là lợi cho đám chức sắc, tức lão lí trưởng và của đám trương tuần, không chấp nhận cái cuộc sống mà theo ông là còn đau đơn , sống khổ hơn cả cái chết.
Trương Ba đã kêu gọi Đế Thích hãy sửa sai bằng một việc làm đúng đắn , đó chính là hoàn trả lại linh hồn cho bé Tị. Đế Thích cuối cùng cũng đã chấp thuận theo lời đề nghị của Trương Ba với lời nhận xét: “Con người hạ giới các ông thật kì lạ”. Người đọc và cả người xem có thể nhận ra những ý nghĩa triết lí sâu sắc và thấm thía mà đoạn thơ này đem lại . Thứ nhất chính con người là một thể thống nhất giữa hồn và xác phải hài hòa.
Không thể nào có thể xuất hiện một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục đầy tội lỗi. Khi con người đã bị chi phối bởi những nhu cầu bản năng của thân xác thì đừng chỉ đổ tội cho mỗi thân xác, không thể tự an ủi và vỗ về mình bằng vẻ đẹp siêu vô hình của tâm hồn. Thứ hai cần phải sống thực sự cho ra con người quả không hề dễ dàng hay đơn giản một chút nào . Khi phải sống nhờ, sống gửi cũng như sống chắp vá, khi đã không được là chính mình thì cuộc sống ấy thật sự trở nên vô nghĩa. Những lời thoại của Hồn Trương Ba với Đế Thích đã chứng tỏ một điều rằng nhân vật đã ý thức rõ về tình cảnh trớ trêu và đầy tính chất bi hài của mình cũng đã thấm thía nỗi đau khổ về tình trạng ngày càng chênh lệch giữa hồn và xác, đồng thời càng chứng tỏ quyết tâm mong muốn được giải thoát nung nấu của nhân vật trước lúc Đế Thích xuất hiện.
Qua màn đối thoại trên giữa hai nhân vật , có thể thấy tác giả đã gửi gắm rất nhiều nhữngthông điệp vừa trực tiếp vừa gián tiếp cũng vừa mạnh mẽ nhưng cũng quyết liệt vừa kín đáo và sâu sắc về thời chúng ta đang sống. Tuy rằng vậy, chỉ cần nhấn mạnh rằng ở đây vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong công cuộc đấu tranh chống lại sự dung tục, giả tạo để quyết tâm bảo vệ quyền được sống toàn vẹn, hợp với lẽ thường tình tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách. Chất thơ của kịch Lưu Quang Vũ cũng đã được bộc lộ ấn tượng ở đây.
Kết bài Hồn Trương Ba da hàng thịt
Màn kết: Trương Ba đã trao trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận với cái chết để linh hồn mình được trở nên trong sạch và hoá thân vào các sự vật thân thương, để được tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình. Cuộc sống lại trở về với vòng tuần hoàn theo quy luật của muôn đời. Màn kết với chất thơ sâu lắng lắng đọng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện cũng như cái Đẹp và của sự sống đích thực.
Không chí có ý nghĩa triết lí nào về quyền nhân sinh, về hạnh phúc con người và cũng trong vở kịch nói chung và đoạn kết nói riêng, Lưu Quang Vũ muốn góp phần phê phán một số biểu hiện tiêu cực trong lối sống của thời lúc bấy giờ: “Thứ nhất , con người đang có nguy cơ chạy theo những ham muốn tầm thường về vật chất, chỉ thích hưởng thụ đến nỗi trở nên phàm phu, thô thiển.
Thứ hai , lấy cớ tâm hồn là quý, đời sống tinh thần là đáng trọng mà chẳng chăm lo thích đáng đến sinh hoạt vật chất, không phấn đấu vì hạnh phúc toàn vẹn”. Cả hai quan niệm trên , cách sống trên đều vô cùng cực đoan cũng như rất đáng phê phán.
Ngoài ra thì , vở kịch còn đề cập đến một vấn đề cũng không hề kém phần gây bức xúc, đó là tình trạng con người phải sống giả dối sống theo sự sắp đặt , không dám và cũng không được sống hiện thực là bản thân mình. Đấy chính là nguy cơ đẩy con người đến chỗ bị tha hóa nhân cách do danh và lợi. Với tất cả những điều ý nghĩa đó, đoạn trích nên lên rất tiêu biểu cho phong cách viết kịch hài hòa sâu sắc của Lưu Quang Vũ.
